تحلیل آسیب پذیری و تعیین پهنه های ریسک پذیرخشکسالی هواشناسی (منطقه پژوهش: استان خراسان شمالی)

Abstract

چکیدهسابقه و هدف: امروزه تصمیم گیران در مواجهه با خشکسالی، نگاه مدیریت تلفیقی مدیریت بحران و خطرپذیری را به صورت توأمان مدنظر دارند. تاکنون استان خراسان شمالی خسارت زیادی را از ناحیه مخاطره خشکسالی متحمل شده است. از این رو در منطقه مورد پژوهش، تعیین میزان آسیب پذیری و نوع وضعیت خطرپذیری خشکسالی هواشناسی به ویژه در سه دهه اخیر، مسئله اصلی مورد این تحقیق می‌باشد. مواد و روش‌ها: به منظور تعیین وضعیت خشکسالی هواشناسی، در این تحقیق از شاخص دهک‌ها (Deciles Index; DI) استفاده شد. ابتدا آمار بارندگی ماهانه مربوط به 27 ایستگاه هواشناسی منتخب در منطقه جمع‌آوری و مورد آزمون صحت، دقت و همگنی داده ها طی دوره مشترک 2015-1990 قرار گرفت. برای هر یک از ایستگاه‌های موردنظر، فاکتور درصد فراوانی وقوع خشکسالی‌های هواشناسی در مقیاس‌ زمانی سالانه تعیین شد. سپس شاخص خطر خشکسالیDrought Hazard Index; DHI)) با اختصاص اوزان و درجات برای هریک از شدت های مختلف استخراج گردید. همچنین میزان آسیب پذیری خشکسالی هواشناسی با استفاده از شاخص‌های فیزیکی و اقتصادی - اجتماعی محاسبه شد و بدنبال آن پهنه های آسیب پذیر خشکسالی نیز تعیین گردید. در نهایت براساس دو عامل استعداد خطر خشکسالی و میزان آسیب پذیری، میزان ریسک خشکسالی Drought Risk quantification)) محاسبه شد و سپس پهنه های خطرپذیر خشکسالی هواشناسی تعیین گردید.یافته‌ها: نتایج پژوهش در خصوص وضعیت‌های خشکسالی نشان داد که شدیدترین خشکسالی‌ها در سال‌های 1990، 1995، 2001 و 2008 در منطقه به وقوع پیوسته است. براساس شاخص خطر خشکسالی، نتایج نشان داد که پهنه جنوب غربی منطقه و قسمتی از شمال شرقی آن به گستره‌ای معادل 41.13درصد از مساحت استان خراسان شمالی، مستعد خطر وقوع خشکسالی هواشناسی شدید می‌باشد. بیشترین وسعت منطقه (64.36 درصد مساحت) واقع در بخش وسیعی از شرق استان، آسیب‌پذیری خشکسالی شدید داشته است. به طور کلی حدود 85 درصد از کل سطح استان خراسان شمالی تحت تاثیر آسیب‌پذیری شدید تا متوسط قرار گرفته است. همچنین تقریبا در حدود 75 درصد از کل سطح استان، دارای ریسک خشکسالی متوسط تا شدید بوده است. نتیجه‌گیری: نتایج این تحقیق بیانگر آنست که خطرات و آسیب پذیری ناشی از خشکسالی هواشناسی استان خراسان شمالی را بطور جدی تهدید می کند. نقشه های خطرپذیری خشکسالی هواشناسی می تواند به عنوان ابزار مناسب هشدار دهنده در برنامه اقدامات کاهش خطر برای کلیه سیاست گذاران، مدیران و ذینفعان منطقه مورد تحقیق باشد. این موضوع، در برنامه‌ریزی فعالیت های کشاورزی، استفاده بهینه از منابع آب و مدیریت آب سبز، به ویژه در این استان که معیشت بهره برداران کشاورزی آن به زراعت دیم نیز وابسته می باشد، اهمیت خاصی دارد.واژه های کلیدی: خطرخشکسالی، شاخص آسیب پذیری، مدیریت ریسک، خشکسالی هواشناسی، استان خراسان شمالی.

Keywords

• خطرخشکسالی
• شاخص آسیب پذیری
• مدیریت ریسک
• خشکسالی هواشناسی
• استان خراسان شمالی