17. Yüzyıl Eşʿarîliği’ne Dair Bir Kaynak: Cevheretü’t-tevḥîd

Abstract

Eşʿarîlîk İslam düşüncesinde önemli temsilcileri bulunan bir mezheptir. Teşekkül döneminin hemen ardından İslam coğrafyasının farklı bölgelerinde önemli düşünürler ile temsil edilmiştir. Kısa zaman içerisinde Ehl-i Sünnet’in önemli bir temsilcisi haline gelen Eşʿarîliğin bu süreç içerisinde taraftar kazanmasının en önemli faktörlerinden biri, Bağdat’taki Mâlikî fakihlerin Eşʿarî görüşleri benimsemiş olmasıdır. Özellikle Eşʿarî geleneğin önemli bir teorisyeni olarak kabul edilen Bâkıllânî’nin de Mâlikî olması bu süreci hızlandırmıştır. Böylece Mâlikî fakihlerin desteğini temin eden Eşʿarîlik özellikle Mâlikî fıkhının revaçta olduğu Kuzey ve Batı Afrika coğrafyasında hızla yayılmıştır. Bununla birlikte ilk dönemden itibaren bölgede Eş’arî kelamına dair irili ufaklı birçok eser telif edilmiştir. On yedinci yüzyıla gelindiğinde dönemin önemli Mâlikî âlimlerinden olan ve Mısır’da yaşayan el-Leḳānî, ilim tahsiline yeni başlayanların kelam ilmini kolayca öğrenebilmesi için Eşʿarî geleneğe uygun şekilde Cevheretü’t-tevḥîd adlı manzum bir eser telif etmiştir. Yazıldığı günden itibaren büyük bir itibar gören eser başta müellifin kendi şerhi olmak üzere günümüze kadar birçok âlimin şerh çalışmasına konu olmuştur. Bu çalışma, Eşʿarîliğin bölgedeki seyrini kendi üzerinden görebileceğimiz Cevheretü’t-tevḥîd’in ele aldığı temel konuları ve hakkında yapılmış çalışmaları tanıtmayı hedeflemiştir.