Społeczno-ekonomiczne uwarunkowania oskarżeń o czary w Wielkim Księstwie Litewskim w XVII stuleciu. Przyczynek do badań

Abstract

Uznaje się, że jedną z przyczyn polowań na czarownice były przemiany społeczno-ekonomiczne, do których doszło we wczesnonowożytnej Europie. Jak słusznie zauważył Janusz Tazbir, duży związek z oskarżeniami o czary w Rzeczypospolitej, podobnie jak w całej Europie, miały konflikty społeczne na wsi, które nabrały szczególnie ostrego charakteru w XVII w. Niekiedy wynikały one z zarazy, która pojawiła się na danym terenie i doprowadziła do śmierci zwierząt hodowlanych (w procesach czarownic występuje głównie bydło) lub ludzi. Mieszkańcy XVII-wiecznej Rzeczypospolitej, jak i całej Europy, nie potrafili wytłumaczyć, dlaczego doszło do masowego zgonu zwierzyny, w związku z tym najczęściej posądzano o to samotne kobiety, często te, które parały się ziołolecznictwem, lub te żyjące na uboczu osady lub wykluczone ze społeczności lokalnej, czymś wyróżniające się (cechy charakteru, wygląd), kłótliwe. Można stwierdzić z dużą dozą prawdopodobieństwa, że zmiany i kryzysy społeczno-ekonomiczne dominowały jako przyczyny wszczynania pozwów przeciwko czarownicom na Litwie. Należy także zwrócić uwagę na to, że w wielu procesach najprawdopodobniej powodem odprawiania czarów przez mieszkańców wsi i miast była zawiść ekonomiczna nie tylko wobec sąsiadów, ale również właścicieli, dzierżawców i administratorów określonych dóbr.

Keywords

• procesy o czary
• Wielkie Księstwo Litewskie
• Rzeczpospolita Obojga Narodów
• społeczeństwo
• ekonomia
• XVII w.