Arap aydınlarının despotizm / istibdat meselesine bakışına dair bir örnek: Despotizmin Doğası / Köleliğin İflası – İsti’battan İstibdata, Abdurrahman El-Kevâkibî

Abstract

Osmanlı Devleti’nin yıkılışının artık mukadder hale geldiği son yarım yüzyıllık devresinde, dört ana cereyanın yıkımdan kurtuluş reçetesi olarak toplumun ve elitlerin önüne konulduğu genellikle bilinen ve kabul gören bir husustur. Bu çözüm yolları kabaca, Türkleşme, İslamlaşma, Osmanlıcılık ve Batıcılık olarak tasnif edilir. Dönemin İslami hassasiyeti yüksek aydınları, çoğunlukla İslamlaşma ve Osmanlıcılık üst şemsiyesi altında değerlendirilebilecek görüşler ileri sürmüş, bilhassa Arap aydınlarda ise İslamcılık eğilimi daha gözle görünür bir çizgi takip etmiştir. Topluma kurtuluş reçetesi sunduğu diğer kitaplarındaki çizgisine paralel şekilde, öncelikle ve önemle despotizm / istibdat düşüncesiyle mücadeleyi ön plana çıkaran Abdurrahman el-Kevâkibî de bu buhranlı dönemde yaşamış ve eserlerini vermiş bir Arap entelektüelidir. Kevâkibî’nin yaklaşık bir asır önce despotizme dair ortaya koyduğu fikirler ve devrimci yaklaşım, insan ve toplum dinamiklerinin derin dönüşümlere uğradığı günümüzde de önemini halen muhafaza etmektedir. Çağdaş Arap düşüncesinde artık klasik kaynaklar arasında kabul edilen Tabâiü’l-İstibdâd ve Mesâirü’l-İsti’bâd, Osmanlı’nın son döneminde Arap aydınlarının İstanbul’a bakışına dair tarihsel bir vesika olmanın ötesinde; Arap Baharı sürecindeki halk hareketlerinin sosyolojik dinamiklerini anlamak ve Arap toplumlarının sosyo-politik hususiyetlerini yakından görebilmek açısından da ışık tutucu bir perspektif sunmaktadır.

Keywords

• middle east
• ortadoğu