Acta Baltico-Slavica (Dec 2016)
Метафоры утренней и вечерней зари в литовской и русской поэзии
Abstract
Metaphors of Dawn in Lithuanian and Russian Poetry This article analyzes the realizations of certain basic metaphors of dawn/sunset in the works of twentieth-century Lithuanian and Russian poets. The first part of the article examines important discrepancies between biomorphic, zoomorphic and anthropomorphic metaphors, as well as mythological metaphors. In Lithuanian poetry, dawn/sunset is associated with different objects compared to Russian poetry (wild strawberries and cherry, birds, fish and snakes in Lithuanian poetry; cranberries, melons and apples, birds and animals in Russian poetry). There is a lack of anthropomorphic metaphors for girl or woman in Lithuanian poetry. The associations of dawn/sunset with mythic entities are also entirely different. In the realization of the metaphor of DAWN/SUNSET – JEWELS, DAWN/SUNSET – FABRIC/ITEM MADE of FABRIC, DAWN/SUNSET – METAL/ITEM MADE of METAL, both similarities and significant differences are registered. The second part of the article examines more closely the similarities between the realizations of three basic metaphors, in which the dawn/sunset is interpreted as: 1) fire or blaze; 2) a burning object; 3) liquid. The analyses embraces about 200 poetry texts excerpts: 95 excerpts from the poetry works by 28 Lithuanian authors and 105 excerpts from the works by 30 Russian authors. In both languages, the metaphoric expressions of the first group highlight the bright colors of dawn/sunset; intensity; impression of a burning object. The metaphorization of the dark hues of dawn is specific to the Russian poetry. Semantically close to this group are metaphors of the DAWN/SUNSET – BURNING OBJECT. Dawn/sunset is interpreted as fire, bonfire, holy fire, burning coals, a lantern or torch. The image of the sacrificial fire is more widespread in the Russian poetry than in Lithuanian. In both poetic systems, folkloric images are used to develop the basic metaphor. The realization of the common metaphor DAWN/SUNSET – LIQUID as DAWN/SUNSET – BLOOD is associated with the metaphor SUNSET – DEATH in the Lithuanian poetry, while in Russian poetry – with the metaphor SUNSET – WOUND. The metaphor DAWN/SUNSET – TEAR is equally rare. In the metaphor DAWN – WATER/WATER RESERVOIR, the overlap of the images and relation to the more general metaphor LIGHT – WATER is evident in the both groups. In the group DAWN/SUNSET – CHEMICAL LIQUID. The image of paint (including cosmetics) is widely used in the both poetical systems. In the latter group, one can notice the overlap of the metaphor DAWN – WINE. It is specific to the Russian metaphoric system the use of pickle, cod-liver oil images. The Lithuanian and Russian poetic systems are characterized by both specific and common metaphors of dawn and dusk. These metaphors reveal some differences in the frequency of using various models, as well as in their particular content. Metafory świtu w poezji litewskiej i rosyjskiej Artykuł analizuje realizację pewnych zasadniczych metafor świtu/zmierzchu w utworach dwudziestowiecznych poetów litewskich i rosyjskich. W pierwszej części artykułu omówiono istotne rozbieżności między metaforami biomorficznymi, zoomorficznymi, antropomorficznymi, jak też metaforami mitologicznymi. W poezji litewskiej świt/zmierzch kojarzy się z różnymi obiektami porównywanymi z poezją rosyjską (dzikie truskawki i jagody, ptaki, ryby i węże w poezji litewskiej; żurawina, arbuzy i jabłka, ptaki i zwierzęta w poezji rosyjskiej). W poezji litewskiej brak metafor antropomorficznych w odniesieniu do dziewczyny lub kobiety. Skojarzenia świt/zmierzch z hasłami mitycznymi są także całkowicie odmienne. W realizacji metafor ŚWIT/ZMIERZCH – KLEJNOTY, ŚWIT/ZMIERZCH – TKANINA/ ARTYKUŁ WYKONANY Z TKANINY, ŚWIT/ZMIERZCH – METAL/ ARTYKUŁ WYKONANY Z METALU, odnotowane zostały zarówno podobieństwa, jak i znaczące różnice. W drugiej części artykułu bliżej zbadane zostały podobieństwa w realizacji trzech podstawowych metafor, w których świt/zmierzch interpretowany jest jako: 1) ogień lub blask; 2) palący się przedmiot; 3) płyn. Analiza obejmuje ok. 200 wyjątków z tekstów poetyckich: 95 pochodzi z wierszy 28 autorów litewskich, zaś 105 z utworów 30 rosyjskich autorów. W obu językach wyrażenia metaforyczne z pierwszej grupy uwypuklają jaskrawe barwy świtu/zmierzchu; intensywność; wrażenie płonącego obiektu. Metaforyzacja ciemnych odcieni świtu właściwa jest poezji rosyjskiej. Semantycznie bliskie tej grupie są metafory ŚWIT/ZMIERZCH – PALĄCY SIĘ OBIEKT. Świt/zmierzch interpretowany jest jako ogień, fajerwerk, święty ogień, rozżarzony węgiel, lampion lub pochodnia. Obraz ognia sakryfikowanego bardziej rozpowszechnił się w poezji rosyjskiej niż litewskiej. W obu systemach poetyckich wyobrażenia folklorystyczne służą do wywołania podstawowych metafor. Realizacja powszechnej metafory ŚWIT/ZMIERZCH – PŁYN jako ŚWIT/ ZMIERZCH – KREW kojarzy się z metaforą ZMIERZCH – ŚMIERĆ w poezji litewskiej, podczas gdy w rosyjskiej – z metaforą ZMIERZCH – RANA. Metafora ŚWIT/ ZMIERZCH – ŁZA jest także rzadka. W metaforze ŚWIT – WODA/ ZASOBNIK WODY nałożenie się na siebie obrazów i relacji z ogólniejszą metaforą ŚWIATŁO – WODA jest oczywiste w obu tych grupach. W grupie ŚWIT/ZMIERZCH – PŁYN CHEMICZNY obraz farby (łącznie z kosmetykiem) jest używany szeroko w obu poetyckich systemach. W tej ostatniej grupie można zauważyć nakładanie się na siebie z metaforą ŚWIT – WINO. Właściwe rosyjskiemu systemowi metafor jest użycie obrazów pikle, olej z wątroby dorsza itd. Systemy poetyckie litewski i rosyjski cechują zarówno konkretne, jak i ogólne metafory świtu i zmierzchu. Te metafory zdradzają pewne różnice w częstotliwości używania różnych modeli, a zarazem ich szczególne treści.
Keywords
