Pizhūhish/Nāmah-i Tafsīr va Zabān-i Qurān (Sep 2018)
گونهشناسی تفسیر قرآن کریم بر پایه ادعیه مأثوره
Abstract
تفسیر قرآن کریم پس از آنکه دورههای نخستین خود را پشت سر گذاشت و حدیث (بهعنوان تنها منبع شناخت) در تفسیر قرآن نقش ایفا نکرد، صبغه اجتهادی به خود گرفت و نیازمند منابع بیشتر برای فهمی دقیقتر شد. بهویژه اینکه آن منبع، جنبه شرعی داشته و دارای سنخیت کاملی با خود قرآن از جهت انتساب به معصوم باشد. در جستجوی این مهم با منبع یا اصلی دیگر برای تفسیر قرآن یعنی ادعیه رسیده از معصومان مواجه میگردیم؛ چه حجیت این ادعیه بهمثابه خبر صحیح برای تفسیر قرآن است. ادعیه دارای ظرفیت گستردهای برای تفسیر است؛ لذا میتوان به آن بهعنوان یکی از منابع تفسیری نگریست؛ چه، این معارف دینی علاوه بر فلسفۀ اصلی خود، یعنی عرض نیاز انسان در پیشگاه خالق متعالی و درخواست بخشش، دربردارندۀ وجوه مشترکی از معارف الهی با قرآن است. البته در ادعیه بهطور صریح به تفسیر آیات قرآن پرداخته نشده اما مضامین برخی از این دعاها بدون تردید، تفسیر آیاتی از قرآن محسوب میشود. تفسیر قرآن براساس ادعیه شامل گونههای مختلفی از این قرار است: تبیین اجمال مفردات، رفع ابهام آیات، تفصیل امور کلی، بیان مصداق مفاهیم، تعلیل مضامین آیات، کشف وجوه اعرابی و پاسخ به پرسشهایی که ممکن است دربارۀ یک آیه مطرح شود. همچنین در این گفتار، به رجحان تفسیر مطرحشده در دعا بر سایر آرای تفسیری توجه داده شده و به ادعیه و تفسیر بیانشده در آن، بهعنوان یکی از مرجحات در تعارض آرای تفسیری نگریسته شده است.
Keywords